Cukrzyca spowodowana niewłaściwym trybem życia jest często nazywana plagą XXI wieku. Przewlekła hiperglikemia w cukrzycy przyczynia się do uszkodzeń oraz zaburzenia czynności i niewydolności różnych narządów, w tym oczu, nerwów, serca i naczyń krwionośnych. Nieleczona skutkuje przedwczesną śmiercią lub trwałym kalectwem.

Cukrzyca najczęściej dotyka osób starszych, dlatego każdy opiekun powinien posiadać wiedzę z zakresu zapobiegania cukrzycy, rozpoznawania objawów, a także leczenia.

Czym jest cukrzyca?

Cukrzyca to grupa chorób metabolicznych charakteryzujących się hiperglikemią spowodowaną niewłaściwym wydzielaniem lub działaniem insuliny albo obiema tymi nieprawidłowościami jednocześnie. Wyróżniamy cukrzycę typu I, cukrzycę typu II, inne specyficzne typy cukrzycy oraz cukrzycę ciążową.

W pracy opiekuna osób starszych możemy spotkać się z cukrzycą typu I oraz z cukrzycą typu II.

Cukrzyca typu I jest chorobą o podłożu autoimmunologicznym, przejawiającą się autoagresją w stosunku do komórek beta wysp trzustkowych, co prowadzi do zniszczenia komórek beta trzustki i tym samym całkowitego niedoboru insuliny. Choroba zazwyczaj ujawnia się u dzieci i młodzieży oraz osób do 30 roku życia, jednak zdarza się, że proces autoimmunologicznej destrukcji przebiega powoli i objawy dają o sobie znać dopiero na starość. Przyczyny występowania cukrzycy typu I podobnie jak w przypadku większości chorób autoimmunologicznych nie są znane.

Cukrzyca typu II to najczęstsza postać cukrzycy. Występuje u około 80% wszystkich przypadków choroby, przede wszystkim u osób starszych. Powodują ją dwa podstawowe defekty metaboliczne – zmniejszenie wrażliwości tkanek na działanie insuliny (insulinooporność) oraz zmniejszenie funkcji wydzielniczej komórek beta wysp trzustkowych. Cukrzycę typu II warunkują predyspozycje genetyczne oraz czynniki środowiskowe. Te ostanie odgrywają najistotniejszą rolę w rozwoju choroby. Wśród czynników środowiskowych przyczyniających się do powstawania cukrzycy możemy wymienić otyłość (zwłaszcza brzuszna), małą aktywność fizyczną, niewłaściwe nawyki żywieniowe, nietolerancja glukozy oraz stany zapalne.

Jak zapobiegać cukrzycy u osób starszych?

W przypadku cukrzycy typu I ciężko mówić o sposobach zapobiegawczych, gdyż czynnik wyzwalający autoagresję w stosunku do własnych komórek beta wysp trzustkowych nie jest znany, a przeciwciała antywyspowe mogą działać i niszczyć komórki przez lata beż żadnych objawów.

Cukrzyca typ II choć uwarunkowana genetycznie, w dużej mierze uwarunkowana jest czynnikami środowiskowymi, czyli złymi przyzwyczajeniami i niewłaściwym trybem życia. Zapobieganie chorobie opiera się głównie na utrzymaniu właściwej masy ciała, aktywności fizycznej oraz właściwej diecie opierającej się na eliminacji produktów powodujących gwałtowny wzrost poziomu cukru we krwi. Polecane diety to śródziemnomorska, DASH oraz o niskim indeksie glikemicznym.

Jak rozpoznać objawy cukrzycy u osób starszych?

Opiekun osoby starszej przebywając na co dzień z podopiecznym powinien zwracać uwagę na wszystkie niepokojące symptomy, które mogą sugerować o rozwijającej się chorobie. W przypadku cukrzycy należy zwrócić uwagę na następujące objawy:

• nadmierna senność w ciągu dnia, zwłaszcza po posiłkach obfitujących w węglowodany
• obniżenie nastroju
• przymglenie umysłowe
• problemy z pamięcią i koncentracją
• nadmierne pragnienie i uczucie suchości w ustach mimo przyjmowania dużej ilości płynów
• oddawanie dużej ilości moczu
• uczucie ogólnego osłabienia i ciągłego zmęczenia
• wahania nastroju, rozdrażnienie, czasem ospałość
• bóle głowy, uczucie tzw. „ciężkiej głowy”
• bóle stawów
• zmiany skórne, trudne gojenie się ran
• zwiększony apetyt i pojawiające się napady głodu 2-3 godziny po posiłku
• ochota na słodycze
• drętwienie i mrowienie kończyn
• chudnięcie mimo spożywania dużych ilości jedzenia
• przyrost masy ciała, zwłaszcza w obrębie brzucha mimo normalnej diety

W przypadku wystąpieniu u podopiecznego kilku z wymienionych objawów należy niezwłocznie poinformować o nich jego rodzinę.

Jak opiekować się osobą starszą chora na cukrzycę?

Podstawą opieki nad osobą starszą chorą na cukrzycę jest bezwzględne stosowanie się do zaleceń lekarza.

Opiekun osób starszych musi dopilnować, aby chory regularnie i w odpowiednich dawkach przyjmował leki zapisane przez lekarza. Należy także kontrolować, kiedy kończą się leki, tak aby chory w odpowiednim terminie mógł zostać zapisany na wizytę u lekarza i nie pozostał na kilka dni bez leków.

Dieta podopiecznego musi być prowadzona ściśle wg zaleceń lekarskich. Nie wolno folgować choremu, zwłaszcza na jego prośby o „coś słodkiego”. Warto zadbać, aby w domu były specjalne słodycze przeznaczone dla chorych na cukrzycę.

Należy zadbać także o odpowiednią aktywność fizyczną. Jej forma powinna być dostosowana do indywidualnych predyspozycji podopiecznego i skonsultowana z lekarzem prowadzącym.

W opiece nad chorym na cukrzyce należy szczególnie zadbać o jego higienę i zwracać uwagę na każde, nawet rany, gdyż mogą prowadzić do poważnych powikłań.

Oprócz tego do obowiązków opiekuna osoby starszej chorej na cukrzycę należy codzienna kontrola poziomu cukru we krwi glukometrem oraz regularna kontrola masy ciała i ciśnieni tętniczego. Wszystkie pomiary należy zapisywać w specjalnych dzienniczkach lub jeśli chory sam je wykonuje, przypominać mu o pomiarach.

W opiece nad osobą chorą na cukrzycę ważne jest, aby w porę rozpoznać objawy obniżonego lub podwyższonego poziomu cukru we krwi.

Niestety, może się zdarzyć, że chory pominie posiłek lub wskutek zbyt intensywnego wysiłku fizycznego dojdzie do nadmiernego obniżenie poziomu we krwi. Zaniepokoić powinny nas objawy takie jak omdlenie, blada i spocona skóra, drżenie rąk, ból i zawroty głowy, nagła zmiana zachowania i nastroju, problemy ze skupieniem uwagi.

W przypadku pominięcia leków lub zbyt dużej ilości węglowodanów prostych w posiłku może dojść do podwyższenia poziomu cukru we krwi. Stan ten objawia się zwiększonym pragnieniem, suchością w ustach, oddechem o kwaśnym zapachu, suchą i zaczerwieniona skórą, sennością, nudnościami i wymiotami, bólami głowy oraz utratą przytomności.

Gdy opiekun zaobserwuje u chorego na cukrzyce powyższe objawy należy niezwłocznie poinformować o tym bliskich oraz skonsultować dalsze działania z lekarzem lub pielęgniarką, a w przypadku zagrażającym życiu chorego wezwać pogotowie.

Opiekując się osoba starszą chorą na cukrzycę najważniejsze jest zapewnienie bezpieczeństwa oraz spowolnienie postępowania choroby poprzez ścisłe przestrzeganie terapii zleconej przez lekarza.